Poprzednie części:
Analiza polskiego rynku kart płatniczych w latach 2006-2016 cz. 1 – Liczba kart płatniczych
Analiza polskiego rynku kart płatniczych w latach 2006-2016 cz. 2 – Infrastruktura rynku kart płatniczych
Liczba przeprowadzonych transakcji
Liczba transakcji dokonanych za pośrednictwem kart płatniczych zależy pośrednio lub bezpośrednio od wielu różnych czynników. Do głównych z nich można zaliczyć liczbę aktywnych kart płatniczych, bankomatów, placówek i urządzeń akceptantów, rozwiązań technologicznych, przyzwyczajeń i mentalności posiadaczy kart, zmiany liczby ludności oraz uregulowań prawnych i organizacyjnych (w tym stawki opłaty interchange).
Liczba transakcji (w mln szt.) dokonanych za pośrednictwem kart płatniczych w danym latach.
Źródło: opracowanie własne na podstawie kwartalnych raportów NBP dotyczących informacji o kartach płatniczych.
W latach 2006-2016 liczba transakcji dokonanych za pośrednictwem kart płatniczych w ujęciu rocznym ciągle się zwiększała, łączny przyrost wyniósł 805 mln szt. (331,28%) transakcji. Jest to bardzo pozytywny sygnał dla całego rynku kartowego świadczący o tym, że klienci chętnie dokonują zapłaty kartami płatniczymi, jeżeli posiadają taką możliwość. Największe przyrosty liczby transakcji miały miejsce w trzech ostatnich analizowanych latach (o 77,03% w porównaniu do roku 2014), ich liczba zwiększyła się w tym okresie bardziej niż w czasie poprzednich siedmiu lat. Jest to zapewne efekt obniżki opłaty interchange, pociągającej za sobą zwiększenie się liczby punktów akceptujących płatności kartami.
Posiadacze różnych typów kart wykazywali w czasie ostatnich dziesięciu lat różną wrażliwość na dokonujące się zmiany. Co jest konsekwencją wielu różnych czynników i uwarunkowań związanych z samymi kartami, jak i sposobem ich wykorzystywania przez posiadaczy. W celu zobrazowania tej tezy w tabeli na kolejnej stronie przedstawiono strukturę przeprowadzonych transakcji przy uwzględnieniu jednego z głównych podziałów kart, którym jest sposób rozliczania transakcji.
Struktura liczby przeprowadzonych transakcji przy użyciu kart wg typu rozliczenia transakcji (w %) na koniec poszczególnych lat.
| Rok | Karty debetowe | Karty kredytowe | Karty obciążeniowe | Karty przedpłacone |
| 2006 | 86,8 | 11,2 | 2,0 | – |
| 2007 | 85,9 | 12,6 | 1,5 | – |
| 2008 | 85,3 | 13,4 | 1,3 | – |
| 2009 | 85,6 | 13,1 | 1,1 | – |
| 2010 | 86,8 | 12,3 | 0,9 | – |
| 2011 | 87,9 | 11,4 | 0,7 | – |
| 2012 | 88,2 | 11,2 | 0,6 | – |
| 2013 | 88,3 | 11,2 | 0,5 | – |
| 2014 | 89,0 | 10,6 | 0,4 | – |
| 2015 | 90,0 | 9,2 | 0,3 | 0,5 |
| 2016 | 90,6 | 8,6 | 0,3 | 0,5 |
Źródło: opracowanie własne na podstawie kwartalnych raportów NBP dotyczących informacji o kartach płatniczych.
Nieprzerwanie od końca 2006 roku dominującą rolę w strukturze przeprowadzonych transakcji według typu rozliczenia transakcji posiadają karty debetowe. Ich udział razem z kartami przedpłaconymi (wyodrębnionymi z grupy kart debetowych w raportach NBP dopiero w 2015 roku) zwiększył się w całym omawianym okresie z 86,8% do 91,1%, czyli o 4,3 p.p. Jest to jednak wartość niższa niż wzrost udziału tych kart w ogólnej liczbie wszystkich kart wynoszący 12,49 p.p. Biorąc pod uwagę ten fakt oraz, że udział kart obciążeniowych w omawianej strukturze zmniejszył się nieproporcjonalnie bardziej do spadku ich liczby, można stwierdzić, że liczba transakcji dokonanych pojedynczą kartą kredytową w latach 2006-2016 zwiększyła się znacząco bardziej niż w przypadku innych kart. Pomimo tego przyrost liczby kart debetowych oraz spadek liczby kart kredytowych na przestrzeni dziesięciu lat, doprowadził do tego, że udział kart kredytowych w liczbie przeprowadzonych transakcji zmniejszył się ostatecznie z 11,2% do 8,6% (spadek o 2,6 p.p.).
Wartość transakcji
Łączna wartość transakcji (zarówno gotówkowych jak i bezgotówkowych) dokonanych za pośrednictwem kart płatniczych zależy od liczby transakcji oraz ich średniej wartości. Oczywiste jest jednak, że obydwa te parametry mogą zachowywać się w odrębny sposób. Ostateczny wzrost lub spadek wartości transakcji uzależniony jest od tego, który czynnik zmienił się w bardziej istotny sposób.
Wartość (w mld zł) transakcji kartami płatniczymi na koniec poszczególnych analizowanych lat.
Źródło: opracowanie własne na podstawie kwartalnych raportów NBP dotyczących informacji o kartach płatniczych.
W okresie od 2006 do 2016 roku wartość transakcji dokonanych za pośrednictwem kart płatniczych w ujęciu rocznym nieprzerwanie wzrastała. Trend ten można uznać za kolejny argument świadczący o tym, że w analizowanym okresie rynek kart płatniczych w Polsce rozwijał się nad wyraz dynamicznie. Na przestrzeni analizowanych lat łączna wartość transakcji wzrosła bowiem z 60,4 mld zł do 155,5 mld zł, czyli o 157,45%. Najdynamiczniejsze wzrosty miały miejsce w roku 2007 (o 19,37%), 2015 (o 12,06%) i 2016 (o 14,59%).
W latach 2014-2016, czyli po obniżeniu opłaty interchange wartość transakcji dokonanych kartami płatniczymi zwiększyła się łącznie o 41,8 mld zł, wzrost ten był zatem mniejszy niż w okresie siedmiu poprzednich lat. Taki stan rzeczy należy wiązać z tym, iż omawiana wartość transakcji kartowych jest sumą wartości transakcji gotówkowych i bezgotówkowych, stanowiących w pewnym zakresie substytuty. Dynamika zmiany wartości transakcji była niższa niż dynamika wzrostu liczby transakcji praktycznie o połowę, gdyż w okresie tym znacząco spadła średnia wartość transakcji dokonywanych kartami płatniczymi przedstawiona na kolejnym wykresie.
Średnia wartość transakcji (w zł) na koniec poszczególnych lat.
Źródło: opracowanie własne na podstawie kwartalnych raportów NBP dotyczących informacji o kartach płatniczych.
W analizowanych latach średnia wartość transakcji zmniejszył się o 100 zł (40,32%) pomimo wzrostu inflacji w tym okresie o 21,93%[1]. Największe spadki średniej wartości transakcji w ujęciu wartościowym miały miejsce w 2009 (o 14 zł), 2012 (o 16 zł) i 2014 (o 28 zł). Porównując dynamikę rok do roku to największy spadek o 14,53% nastąpił w 2014 roku.
Nieprzerwany spadek średniej wartości transakcji obserwowalny od 2007 roku nie oznacza jednak problemów występujących na rynku kart płatniczych. Sytuację tę należy łączyć z zwiększaniem się ilością kart masowych (głównie debetowych) oraz upowszechnianiem się transakcji zbliżeniowych, stworzonych w celu ułatwienia transakcji niskokwotowych (znacząco obniżających średnią wartość transakcji).
Transakcje bezgotówkowe
Za pośrednictwem kart płatniczych można dokonywać zarówno transakcji gotówkowych, jak i bezgotówkowych. Mianem transakcji bezgotówkowych określa się te operacje, w cyklu rozliczania których, na żadnym etapie nie jest wykorzystywana gotówka. Transakcje bezgotówkowe (dokonane zarówno kartami płatniczymi oraz instrumentami pieniądza elektronicznego) są zatem substytutem tradycyjnych transakcji kasowych, i w przyszłości poprzez ich upowszechnianie będzie możliwe całkowite wyeliminowanie gotówki z obiegu.
Liczba i wartość transakcji bezgotówkowych oraz ich dynamika zmian na koniec poszczególnych lat.
| Rok | Liczba transakcji (w mln szt.) | Dynamika r/r liczby transakcji (w %) | Wartość transakcji (w mld zł) | Dynamika r/r wartości transakcji (w %) |
| 2006 | 76 | – | 12,2 | – |
| 2007 | 131 | 172,37 | 16,1 | 131,97 |
| 2008 | 158 | 120,61 | 18,6 | 115,53 |
| 2009 | 192 | 121,52 | 21,3 | 114,52 |
| 2010 | 231 | 120,31 | 25,1 | 117,84 |
| 2011 | 280 | 121,21 | 29,6 | 117,93 |
| 2012 | 326 | 116,43 | 32,4 | 109,46 |
| 2013 | 392 | 120,25 | 36,5 | 112,65 |
| 2014 | 553 | 141,07 | 44,4 | 121,64 |
| 2015 | 707 | 127,85 | 51,0 | 114,86 |
| 2016 | 863 | 122,07 | 61,6 | 120,78 |
Źródło: opracowanie własne na podstawie kwartalnych raportów NBP dotyczących informacji o kartach płatniczych.
Analizując transakcje bezgotówkowe dokonane kartami płatniczymi w latach 2006-2016 można zauważyć, że zarówno ich liczba, jak i wartość wzrasta znacznie szybciej niż ogólna wartość i liczba transakcji dokonanych kartami płatniczymi. Liczba transakcji bezgotówkowych wzrosła bowiem o 1035,62%, a wartość transakcji o 404,91%, czyli odpowiednio o 704,34 p.p. i 247,46 p.p. więcej niż w przypadku wszystkich transakcji kartowych. Największe przyrosty miały miejsce w 2007 i 2014 roku, kiedy to liczba transakcji zwiększyła się 72,37% i 41,07, a wartość o 31,97% i 21,64%. Biorąc pod uwagę przedstawione powyżej informacje, oraz że w okresie dziesięciu lat liczba wszystkich kart zwiększyła się zaledwie o 55,06%, oczywistym staje się, że liczba transakcji dokonywanych pojedynczą kartą płatniczą w okresie dziesięciu omawianych lat znacząco się zwiększyła.
Liczba i wartość transakcji bezgotówkowych z roku na rok wzrasta, lecz podobnie jak w przypadku ogólnej liczby kart płatniczych liczba transakcji bezgotówkowych wzrosła znacząco szybciej niż ich wartość. Jest to oczywiście związane z rozwojem infrastruktury służącej do obsługi kart płatniczych i technicznego aspektu kart płatniczych (szczególnie pojawienie i rozwój kart z funkcją zbliżeniową). Kombinacja tych elementów umożliwia dokonywanie szybkich i bezpiecznych transakcji niskokwotowych, znacząco zwiększających ilość transakcji, a zmniejszających ich średnią wartość.
Średnia liczba transakcji bezgotówkowych dokonywanych kartą płatniczą w poszczególnych kwartałach na przestrzeni lat 2007-2016.
Źródło: opracowanie własne na podstawie kwartalnych raportów NBP dotyczących informacji o kartach płatniczych.
Liczba transakcji przeprowadzanych za pośrednictwem jednej karty płatniczej w ciągu kwartału zwiększyła się w analizowanym okresie prawie pięciokrotnie (o 451,89%), z 4,2 transakcji w pierwszym kwartale 2007 roku do 23,4 w ostatnim kwartale 2016 roku. Na powyższym wykresie widoczny jest wyraźny trend wzrostowy. W wielu przypadkach jednak w pierwszym kwartale danego roku zaobserwować można spadek liczby transakcji, w stosunku do roku poprzedniego. Jest to zapewne efekt sezonowy wywołany znaczącym zwiększeniem ogólnej liczby transakcji w punktach handlowo-usługowych w okresie świątecznym. Najdynamiczniejsze wzrosty średniej liczby transakcji bezgotówkowych przeprowadzanych za pośrednictwem karty płatniczej miały miejsce w latach 2014-2016, kiedy to liczba takich transakcji podwoiła się. Jest to zapewne rezultatem wspomnianego już wcześniej obniżenia stawek opłaty interchange i związanego z tym zwiększania się ilości akceptantów oraz usuwania przez nich ograniczeń związanych z transakcjami kartowymi.
Szczegółowe opisy poszczególnych elementów rynku kart płatniczych oznaczone zostały tagiem: karty płatnicze.
[1] Roczne wskaźniki cen towarów i usług konsumpcyjnych od 1950 roku, GUS, http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ceny-handel/wskazniki-cen/wskazniki-cen-towarow-i-uslug-konsumpcyjnych-pot-inflacja-/roczne-wskazniki-cen-towarow-i-uslug-konsumpcyjnych-w-latach-1950-2014/?pdf=1.